Historia powstania Muzeum Literackiego jest niezwykła, ponieważ Sienkiewicz nie miał oczywistych związków z Poznaniem. W stolicy Wielkopolski był zaledwie kilka razy, a w kamienicy przy Starym Rynku 84 nie gościł nigdy. Los złączył pisarza z Poznaniem przez osobę Ignacego Mosia, intrygującego człowieka, który większość życia poświęcił kolekcjonowaniu pamiątek związanych z Noblistą, jego twórczością i rodziną.
Ignacy Moś przekazał swoje bogate zbiory poznańskiej Bibliotece Raczyńskich, a władze miasta na siedzibę Muzeum przeznaczyły wyjątkową XVI-wieczną kamienicę przy Starym Rynku. Jej właścicielami byli niegdyś wybitni mieszkańcy Poznania, tacy jak Jan Baptysta Quadro – budowniczy renesansowego Ratusza i Cyryl Ratajski – prezydent miasta.
Na ekspozycji zaaranżowanej tak, aby oddawała klimat czasów, w których żył i tworzył Henryk Sienkiewicz, znajdują się m. in. meble z epoki, dzieła sztuki oraz unikatowe pamiątki po pisarzu. Jedna z sal została wyposażona w multimedia, wzbogacające przekaz o życiu Noblisty.
Wśród najcenniejszych eksponatów prezentowanych w Muzeum znajdują się: replika medalu Nagrody Nobla z 1905 r., przyznanej Sienkiewiczowi za całokształt twórczości, kolekcja rzeźbiarza Franciszka Ksawerego Blacka, w skład której wchodzi odlew prawej dłoni i maska pośmiertna pisarza, rękopisy utworów, m. in. fragment "Potopu", pamiętnik pierwszej narzeczonej Henryka Sienkiewicza – Marii Kellerówny, a także projekty scenografii do filmu "W pustyni i w puszczy" z 1973 r. autorstwa Wiesława Śniadeckiego.
Ważną część zbiorów Muzeum stanowi księgozbiór, obejmujący ponad 4000 pozycji, na który składają się: czasopisma z pierwodrukami prasowymi, pierwsze wydania powieści, przekłady utworów Henryka Sienkiewicza na języki obce, m. in. chiński, hebrajski, arabski, wietnamski, armeński czy esperanto.